Kapangyarihan ng Utak: Kontrol sa Mga Emosyon atbp.

                  

Uhmmm.

                 Pagnilay-nilay: Ganito ang ginagawa ng mga tao kapag gusto nilang makamit ang estado sa buhay na tinatawag na...

                  Sa Buddhism, nirvana. Sa Hinduism, moksha. Sa Islam, fanaa. Sa isang salita: Kapayapaan. Kalayaan. Nakasentro ang lahat ng mga relihiyon sa kaiisa-isang konsepto na ito: kaliwanagan (God, 2013). Sa panahon na maliwanag na ang lahat sa kaluluwa. Ngunit--- shhh! Sobrang hirap pumasok ng masaya sa estado na ito ng katahimikan dahil sobrang ingay. Nakakainis. Nakakalungkot. Nakakapagod. At kapag masaya ka, masaya ka para sa maikling panahon lamang.  Hinding hindi nagtatagal ang kasiyahan mo.

                  Siguro iisipin mo na hindi mapigilan ang mga emosyon na nararamdaman mo. At totoo ito...pero mali din siya.  Ipapakita ko na ang solusyon ay nasa utak—literal ay nasa utak.

                  Alam nating lahat na ang utak ay ang piloto ng mga sistema ng ating katawan; pati na rin ating mga iniisip at nararamdaman. May mga rehiyon sa utak na nagkokontrol sa ating mga galaw, nakikita, narininig, nasasabi, at iba pa. Nasa utak din ang konsensiya at mga alaala natin.  May bahagi ng utak na nagpapatakbo ng mga circuit na gumagawa ng ating abilidad na magsalita sa komplikadong wika, o maghanap ng solusyon sa isang mahirap na problema sa matematika.  May mas malalim pa na bahagi ng utak natin na responsable para sa mga emosyon natin. Ang tawag sa bahagi na ito ay ang limbic system (Taylor, 2008).

                  Sa limbic system, nagkakaroon ng mga stimuli na nagpapatakbo ng mga emosyonal na reaksyon natin. Halimbawa, kapag nakikita ko ang kulay na berde, nagiging kalmado ako, pero kapag nakikita ko ang kulay na pula, natatakot ako. Gusto ng guro ko na sa klase, aktibo ang aking hippocampus at hindi ang aking amygdala para makapag-aral  akong mabuti kaya pipinturahan niyang berde ang lahat ng mga pader sa paaralan.  Pero kung gusto niyang matakot ako, ang kailangan niya lamang gawin ay pinturahan ng pula ang mga pader. (Taylor, 2008)

                  Siguro ang hindi alam ng mga tao ay tumatagal ang mga emosyonal na reaksiyon natin ng siyamnapu na segundo lamang. Oo, sa loob ng isa’t kalahating minuto ay magkakaroon ng stimulus ang limbic system ko, magpapadala siya ng angkop na emosyonal na circuit na iikot sa buong katawan ko, at mawawala kaagad ang emosyon na ito sa blood stream ko (Taylor, 2008).  Kapag nararamdaman ko pa rin ang emosyon na iyon pagkatapos ng isa’t kalahating minuto, ito ay dahil pinili kong manatili ang emosyon na iyon sa katawan ko at sa isip ko. Halimbawa, nakakita ako ng kulay na pula. Dahil nakita ko ang kulay na ito, matatakot ako, pero dapat magtatagal lang ito sa loob ng isa’t kalahating minuto.  Kapag pagkatapos ng oras na iyon ay takot pa rin ako, ito ay dahil pinili kong maging takot pa rin pagkatapos ng oras na iyon.

                  Nasa atin lang ang mga gusto nating maramdaman—kapag gusto mong maging masaya, magiging masaya ka; at kapag gusto mong maging malungkot, magiging malungkot ka. Maaari na iisipin mo na baka nawala na ang abilidad mo na maging masaya, pero hindi totoo iyon. Nasa utak mo pa rin ang circuit ng kasiyahan; baka natatabunan lang siya ng ibang emosyonal na circuit katulad ng kalungkutan.  Baka pinili mo  o mas gusto mong maging malungkot. Para maiwasan ang mga ganito, kailangan na bigyan mo ng atensiyon ang utak mo at mga iniisip at nararamdaman nito. Kapag may nararamdaman kang emosyon na ayaw mong maramdaman, tingnan mo kung ano ang magiging reaksiyon ng katawan mo. Halimbawa, bibilis ba ang tibok ng puso mo? Pagkatapos nito ay maghintay ng isa’t kalahating minuto para mawala ang damdamin, at pagkatapos ng panahon na iyon ay nararamdaman pa rin ito, kausapin ang sarili at sabihin sa utak na mawala na ang emosyon na ito. Maghanap  kang ibang stimulus na magpapatakbo ng ibang emosyonal na reaksiyon na gusto mo.

                  Nakakatuwang isipin na nasa kamay–o, nasa utak—natin ang desisyon na maging masaya, o magkaroon ng kapayapaan sa sarili.  Balikan natin ang salitang nirvana—ang estado ng buhay kung saan isa lang kayo ng sansinukob (God, 2013). Pinag-aralan ang mga utak ng mga Tibetan na monghe at Franciscan na madre habang sila ay nagmumuni-muni, at nakita dito na mahina ang orientation association area ng utak (Taylor, 2008). Dahil dito, nadadama natin ang mga pisikal at spasyal na hangganan natin, at pati na rin kung paano tumatakbo ang oras. Nakapuwesto ito sa kaliwang utak natin, na nagbibigay ng ating identidad, alaala, at inidividuality. Ang isa pa namang hati ng utak natin, ang kanang utak, ay nakatuon sa orientasyon natin sa kasalukuyang sandali at sa paligid natin. Kapag mas mahina ang kaliwang utak, lalo na ang orientation association area, mararamdaman natin na mawawala ang mga pisikal na hangganan natin at pwede tayong magpokus sa kasalukuyang sandali, kung saan isa lang tayo ng sansinukob (Taylor, 2008).

                  Teka, sinasabi ko ba na produkto lamang ang tao ng kanyang imahinasyon? Kayo na bahala mag-isip tungkol dun. Kulang na ako sa oras at paksa siya para sa ibang TED Talk. Gusto ko lang sabihin na ang kapayapaan na hinahanap natin ay nasa loob lang ng isipan at katawan natin.  Nakamamangha dahil kapwa tayong kasingliit ng mga alikabok lamang ng mga bituin at kasinglaki ng buong kalawakan. Baka hindi natin mapigilan na maramdaman ang mga iba’t ibang emosyon, pero pwede nating piliin kung mananatili ang emosyon na iyon o hindi.  Tandaan: hindi maiwasan ang sakit, pero hindi sapilitan ang pagdurusa.

Mga Pinagkunan:

God and Religious Toleration. (Pinuntahan 24 Mar, 2013). Wikibooks. Kinuha sa http://en.wikibooks.org/wiki/God_and_Religious_Toleration.

Taylor, J. B. (2008). My Stroke of Insight. USA: Viking.

Personal

Ang paborito kong sanaysay sa Personal ay ang "Walkathon" sa p. 118. Katulad ng manunulat, naglalakad din ako papuntang paaralan pero magkaiba kami dahil hindi tulad niya, hindi ko 'to ginagawa dahil kailangan upang makatipid ng pera. Gustong gusto ko ito dahil inilarawan niya ang lahat ng mga dahilan kung bakit mahilig akong maglakad: ang mga makikita mo na magandang tanaw at lugar na pwede mong obserbahan, pagmasdan at lapitan kung gusto mo, hindi katulad ng pag nasa kotse, trike, tren, o jeep ka, na lahat lamang ng tanaw ay dadaan sa harap ng mata mo sa loob ng isang segundo, maliban kung traffic. 

Komputasyon ng Marka

Ano ang karapat-dapat na marka kong dapat makuha sa Fil12? Para malaman, kailangan kalkulahin. Tingnan natin ang batayan ng aking marka:

Mga papel, pagsusulit, at gawain = 60%
Pakikilahok sa klase = 10%
Pakitang-Gilas = 10%
Fil-TED Talk = 20%

Mga papel, pagsusulit, at gawain. Ginagawa ko naman lahat ng mga papel at gawain na pinapagawa.  Nagsulat ako hanggang sa pinakakaya ko; pinuntahan ko lahat ng mga kailangan puntahan at panoorin; at binayaran ko lahat ng mga dapat bayaran para sa mga dula at libro. Magis talaga at ginawa ko rin ang mga papel na bonus lamang at pinuntahan ko rin ang mga pangyayari kahit hindi kailangan, katulad ng sa Sa Wakas. May mga makikita pa nga na tatlong karagdagang blog post dito (Click: Sinulid, OPM, at Katy) na ginawa ko kasi gusto ko lang at kahit wala talagang sinabi na gawin. Aaminin ko na medyo mababa ako sa mga pagsusulit pero naniniwala ako na hahatakin ng aking kasipagan sa paggawa ng mga bonus na gawain ang marka ko pataas.

Pakikilahok sa klase. Nakikinig ako ng mabuti sa klase at nakikilahok din naman ako.  Kapag may gusto akong sabihin, tinataas ko ang kamay ko at kapag may ibang nagsasalita, nakikinig ako.

Pakitang-Gilas. Nagustuhan naman ng klase at ni Ma'am ang pakitang-gilas namin ni Zarah.  Natuwa din ako sa paggawa nito at noong botohan ng kung sino ang may pinakamagandang pakitang-gilas, ang pakitang-gilas namin ni Zarah ang pangatlo sa mga may pinakamaraming likes. Ayon kay Ma'am, may katapat na bonus points din ito.

Fil-TED Talk. Nagandahan ako sa mga TED Talk na sinabi ni Ma'am na panoorin namin at gusto ko talagang maganda ang TED Talk ko; hindi para sa marka pero dahil gusto ko talagang mapukaw ang damdamin ng mga tao sa sasabihin ko. Gagawin ko ang lahat upang maging mahusay ang TED Talk ko at sana maganda naman ang makukuha kong marka. :)

Ayon kay Ma'am Jing, hindi na bababa ang final grade sa advisory grade; ang nakuha kong advisory grade ay B+.

Ayon din sa kanya, kapag perfect attendance ka mayroon kang one letter grade up; kahit kailan hindi ako lumiban sa klase. Kumpleto din lahat ng mga "dalawang tweet bawat linggo" ko. Hindi ko alam kung saan ako nagkukulang (maliban sa mga pagsusulit na medyo mababa ang marka ko, pero uulitin ko na sa tingin ko ay nakabawi naman ako dahil sa mga bonus), kaya sa tingin ko ang karapat-dapat na marka na dapat kong makuha ko sa Fil12 ay A.

Katy

Noong ika-29 ng Enero, 2013, nanood kami ng nanay, tita, at tatay ko ng Katy: The Musical bilang pagdiwang ng kaarawan ng Ina ko. Ito ay tungkol sa buhay ng totoong Katy na Jazz Queen--kung paano siya sumikat, nagkaroon ng asawa, at umunlad sa industriya ng Broadway kahit umusbong na ang panahon na sumisikat ang mga pelikula. 

Ito yung pinakaunang beses na nalaman ko ang identidad at kuwento ni Katy. Ito rin ata yung pinakaunang beses na nakatagpo ako ng ganoong estilo ng musika, lalo na sa dula. Kakaiba ang boses ni Katy, isang powerhouse na boses na may guttural na aspeto na maganda. Sobrang galing ng lahat ng mga gumanap sa kanya, simula nang bata siya hanggang matanda na siya. Nagandahan ako sa musika kahit hindi ko karaniwang pinapakinggan ang mga ito at medyo makaluma ito. Para sa akin ang musika ang pinakamagandang bahagi ng dula.

Nakakatuwa din ang dula. Ang pinakapaboritong bahagi ko ay ang kung saan sikat na si Katy kaya kakanta na siya sa Estados Unidos. Pinapabago ang pangalan sa isang pangalan na Tsino, dahil yun daw ang sikat. Bago kumanta si Katy, sinabi niya sa lahat ng mga manonood niya na Filipina siya. 

Nakakatawa at nakakaaliw, ang dulang Katy ay puno ng makulay na musika at magandang kuwento na nagbibigay ng bagong perspektibo sa makabayan na Pilipino.

OPM

Masasabi na halos lahat ng mga Original Pilipino Music, o OPM, na pinapakinggan ko ngayon ay mga kanta na sikat sa radyo noong 2005 hanggang mga 2007. Sa ngayon,  medyo luma na ang mga kanta na ito. Hindi na ako masyadong interesado sa OPM, pero hindi dahil sa ayaw ko na sa kabuuan ng OPM. Ito ay dahil sa totoo lang, hindi na ako masyadong nagagandahan sa mga bagong OPM na kanta na ipinapalabas. 

Kaya dahil walang bago (na gusto ko), nawalan ng kaunti ang interes ko sa OPM. Pero noong napanood namin ang stage reading ng Sa Wakas, parang nabuhay ulit ang interes ko dito. Nag download ako kaagad ng mga kanta na nagustuhan ko sa Sa Wakas, katulad ng Kuwarto at Burnout ng Sugarfree. 

Pagkatapos nito, parang biglang lumabas ang mga bagong kantang OPM na maganda para sa akin. Pagkatapos ng ilang araw, ang aking playlist sa iPod ay naging puro OPM na.  Mayroong Tadhana ng Up Dharma Down, Pangarap Lang Kita ng Parokya Ni Edgar, at isang Ingles na kanta ("Take a Chance") na masasabi na OPM pa rin dahil Pinoy ang kumanta nito. 

8. Kalimutan ang Realidad: "Chapter Eight" at "A Love That Started With A Lie"

Sa sanaysay ni Joi Barrios na “Chapter Eight (O Kung Paano Magsulat ng Romance Novel)”, inilarawan niya ang mga katangian na taglay dapat ng mga tauhan at istorya sa isang matagumpay na romance novel.  Naaliw ako dito sapagkat dito ko lang nalaman na dapat masaya palagi ang wakas ng ganitong klaseng libro.  Ngunit ang pinakakawili-wili na bahagi ng sanaysay niya ay ang paglalarawan niya ng Chapter Eight.  Sa Chapter Eight daw ginagawa ang mga desisyon---sa totoong buhay, madalas malungkot ang mga desisyon na ito.  Sa mundo naman ng romance novel, palaging di pinapansin ang mga problema at pinipilit ang masayang wakas.

Ang napili kong libro na basahin ay ang Precious Hearts Romances: A Love That Started With A Lie ni Maricar Dizon.  Ang babaeng bida ay si Elay, isang babae na nagmamay-ari ng restawran na Single Ladies Buffet.  Ang bidang lalaki naman, si Miguel, ay ang mayamang kaibigan ng kanyang kuya na nagmamay-ari ng isang bar.  Ayaw ni Elay magkaroon ng asawa pero gusto niyang magkaroon ng anak; noong ika-31 na kaarawan niya ang nahanap niyang solusyon dito ay ang magkaroon ng one night stand.  Hindi niya alam na ang nakilala niyang lalaki sa bar ay kaibigan ng kuya niya at dahil gustong gusto ng mga kuya niya na mag-asawa na siya, pinipilit nila si Elay na makilala ang mga kaibigan nila.  Dahil dito, nagkatagpo ulit sina Elay at Miguel, nahulog na rin sila sa isa’t isa, at nagpakasal sila.

Saktong sakto ang mga tauhan sa mga nilarawan ni Joi Barrios sa sanaysay niya.  Maganda si Elay at may kaya siya.  Patay na patay si Miguel (na matangkad at gwapo) sa kanya, kaya lang sa una ayaw ni Elay sa kanya at akala niya na pangit ang ugali nito.  Inilarawan ng mabuti ang mga pisikal na bahagi ng relasyon ni Elay at Miguel.  Katulad ng sinabi ni Joi Barrios, nagkaroon nga ng aksidente ang isang tauhan (bidang lalaki) at hindi sigurado kung magiging masaya nga ang kuwento—pero siyempre, romance novel ito, kaya gumaling kaagad ang lalaki at nagkaroon pa sila ng anak.

Hindi ko nagustuhan ang aklat.  Hindi talaga ako mahilig sa mga ganitong kuwento dahil para sa akin, parang masyadong madaling hulaan ang mga mangyayari (nabanggit nga ni Joi Barrios lahat o halos lahat).  Napangitan pa ako sa istilo ng pagsusulat—gumamit siya ng Taglish. Parang masyadong peke din ang kuwento at mga iba pang kuwento na kauri niya dahil masyadong pilit ang masayang wakas.  Mas gusto ko pa ang wakas na malungkot, pero makatotohanan. 

Sa Chapter Eight ng kuwento, sinabi ni Miguel kay Elay na magpakasal sila. Nagsabi naman si Elay ng oo.  Dahil ito nga daw ang kabanata ng mga desisyon, mas lalo lang nakakainis kasi parang maikling panahon pa lang na magkakilala sina Miguel at Elay ay magpapakasal na sila.  Pinilit pa ni Miguel si Elay na magbigay ng sagot kaagad at parang hindi naman masyadong pinag-isipan ni Elay ang bigat ng tanong na ito. 

Siguro mapahahalagahan ng ibang tao ang mga ganitong aklat pero iiwasan ko na ang mga ganitong libro, kahit masaya ang wakas.

7. Kagitingan at Katapangan: Babaeng Manunulat sa Media

Nakakatakot magsulat. Kapag hindi ka manunulat, hindi karaniwan ang opinyon na ito. Minsan nakakalimutan ng mambabasa ang kapangyarihan ng mga salita, ang mga kayang gawin ng isang pangungusap. Sa isang lipunan na patriarkal, maaaring isipin din na mas nakakatakot at mas mahirap magsulat kapag babae ka. Ngunit pinakita nila Ma. Ceres P. Doyo, Jo Ann Q. Maglipon, at Marites D. Vitug sa "Women Writers in Media Now" noong ika-21 ng Pebrero, 2013, na ang isang babaeng manunulat ay walang pagkakaiba sa lalaking manunulat at taglay niya ang katangian ng katapangan. 

Nagkuwento si Ma. Ceres P. Doyo tungkol sa kanyang buhay sa Philippine Press at balita na ginawa niya tungkol sa kamatayan ni Macli-ing, isang napakadelikado na paksa na naging dahilan ng pinakaunang military interrogation. Nagkaroon ng panahon kung saan under siege ang Philippine Press, ngunit nagtuloy pa rin si Ma. Ceres P. Doyo sa kanyang "dangerous writing". Si Jo Ann Q. Maglipon naman sa larangan ng showbiz writing ay nakatagpo ng maraming kaso kung saan marami ang nairita sa kanya, katulad ni Richard Gutierrez. Kahit humingi na ang patnugot na ito ng Yes! Magazine ng paumanhin, kinasuhan pa rin siya. Si Marites D. Vitug naman ay nagkuwento tungkol sa mga lawsuits at libel. Binigyan-diin niya ang kahalagahan ng mga pinagmulan mo at ang konteksto nito. 

Makikita sa tatlong babaeng manunulat na ito sa Filipino media ngayon na sa lahat ng mga katangian na hinahanap sa isang manunulat, ang pinaka-kahanga-hanga ay ang katapangan.  Kahit tinatakwil at tinatakot na sila, pinipili pa rin nila ang magpatuloy sa pagsusulat ng kung ano ang totoo kahit marami ang maiinis at magagalit.  Pinahatid din nila ang mensahe sa pinakaangkop na paraan na maisip nila, at ginamit nila ng maigi ang biblyograpiya nila.  Sinabi din nila na wala sila masyadong naramdaman na pag-iiba ng turing sa kanila bilang manunulat dahil lang babae sila. 

“Courage is at times in short supply. If anyone asks what I admire most in a journalist:... I would go straight to courage […] You will want to tell the story as it is, of a world that is both real and unreal.”

“Journalism is not about making lies...it's about telling a story straight, unvarnished.”


Makikita sa mga sinabi nila dito na hindi lamang grupo ng mga salita ang isang artikulo—salamin ito ng lipunan, at minsan ang salamin na ito ay nakamamatay. Malakas at matapat ang puso ng taong gagawa ng salamin na ito. 

Ako yung pang-apat na tao mula sa kaliwa sa pinakamababang hilera. :)

Kahoy, Koreograpiya, at Kapalaran: Ang Kakaiba sa Dulang "Labaw Donggon" ng Ateneo Entablado

Nakakaibang karanasan ang Labaw Donggon. Pinanood ko ito noong gabi ng ika-8 ng Pebrero kasama ang mga kaibigan ko. Pinalabas ang dula na ito hindi sa loob ng isang teatro kung 'di sa labas--sa may bukid sa tapat ng Cervini--para sa anibersaryo ng Ateneo Entablado.

Ang isa sa mga nakakaibang elemento na ito ay ang kanyang set. Sa may bukid ng Cervini gumawa na ang Entablado ng sarili nilang teatro na gawa sa kahoy. Natuwa ako dahil pati ang teatro, may kahulugan -- ang yaring kahoy ay sumisimbulo sa lupa na pinanggalingan natin at ang entablado na bilog ay sumisimbulo sa mundo. Masasabi rin na magandang estratehiya ang pagpili na gawin sa labas ang kuwento, kung saan nararanasan ng mga manonood ang kalikasan. Naramdaman ko talaga ang mga bituin, araw, at buwan, at nag-apela pa ng malakas sa mga pakiramdam ko ang dula. Nagandahan ako sa itsura ng mga bulaklak na natural na nahuhulog mula sa mga puno at nasarapan ako sa hangin na nanggugulo sa buhok ko.

Ang isa pa sa mga na nagustuhan ko sa Labaw Donggon na hindi karaniwan ay ang kanyang koreograpiya at papel ng koro at iba pang mga extra. Hindi katulad ng mga ibang dula na napanood ko, mas pansin ko sila dito dahil kahit koro lang sila sobrang ganda ng mga sinasayaw at kinakanta nila. May mga stunts pa sila at naaliw ako sa galaw ng paa nila, na kitang kita dahil nasa baba ang entablado at nasa taas ang mga manonood. Upang mas maka-apela sa kabataan (ang kanilang target audience), ginawa nilang mas kontemporaryo ang mga sayaw at musika. Nagkaroon ng mga hiphop na sayaw at metal rock na musika. Para sa akin maganda ang naging kinalabasan ng paghahalo ng luma at bagong musika at sayaw. Tugma rin ito sa isang tema ng Labaw Donggon na mahalaga ang pagbabalik sa kung ano tayo dati pero di tayo dapat hihiwalay sa kung ano tayo ngayon.

Natuwa din ako sa mga bahagi ng dula kung saan gagawin ng isang tauhan ang "breaking the fourth wall" at kakausapin niya ang mga manonood at sa mga bahagi kung saan naka-juxtapose ang mga pangyayari. Nakakatawa din ang pinakamatalik na kaibigan na si Labaw Donggon na nagsilbing comic relief. Katulad ng tauhan na ito, marami ang mga tauhan na magugustuhan mo at ikatutuwa mo talaga. Para sa akin hindi kasama si Labaw Donggon dito, pero kasama ang pangatlong asawa niya at ang orihinal na asawa nito. Mahal na mahal nila ang isa't isa pero pareho nilang pinili ang bitiwan ang pagmamahal nila upang maganap ang kapalaran at mabuo ang sanlibutan. Dahil epiko nga ang kuwento, medyo paulit-ulit ito at nainis ako kay Labaw Donggon dahil sa dulo parang hindi naman siya masyadong magandang bida para sa akin--nagnakaw pa siya ng asawa ng iba at mga anak niya pa ang pumatay sa kontrabida. Pero sa kabuuan ay nagustuhan ko naman ito, lalo't lalo na dahil sa magandang produksyon.